النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة (کتاب)«النجوم الظاهرة فی ملوک المصر و القاهرة» تالیف جمال الدین یوسف بن تغری اتابکی (۸۷۴- ۸۱۳ ق) به زبان عربی است. کتاب در گروه جغرافیای بلاد در رابطه با سرزمین مصر و در اواخر قرن نهم هجری تالیف شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی به قلم احمد زکی عدوی و متن کتاب است. کتاب، در شانزده جلد تالیف شده است و مطالب آن فاقد هرگونه فصل بندی و تبویب است. کتاب به شیوه سال شمار سال‌های حکومت ملوک و سلاطین مختلف در مصر را ذکر کرده است. ۲ - گزارش محتوامصحح کتاب احمد زکی عدوی در مقدمه اش بر کتاب، پیرامون اهمیت تاریخ، کتاب‌هایی که تاریخ مصر را نقل کرده‌اند و منابع و مصادر و کتب تاریخی در موضوع تاریخ مصر و نیز مطالب مندرج در النجوم الزاهرة، مطالب ارزشمندی ارائه داده است. پس از آن مولف کتاب نیز مقدمه مختصری نگاشته است. متن کتاب، مشتمل بر بیان اسامی والیان، ملوک، سلاطین، خلفاء و نوابی است که بین سال‌های (۲۰ تا ۸۷۲ ق) بر مصر حکومت کردند. مؤلف، سال آغاز حکومت و ولایت هر والی، سال اتمام حکومت و سلطنت آنان، وظایف والیان، اصلاحات آنان و امور و اقدامات انجام گرفته توسط آنان را بیان می‌نماید. مؤلف، حوادث مهم، مانند فوت علماء و رجال بزرگ امت اسلامی ، که در حکومت این افراد واقع شده را بیان می‌کند. همچنین اسامی ملوک و والیان شهرهای اطراف مصر، توضیح داده می‌شود. ۳ - ویژگیهای کتاباز جمله ویژگیهای کتاب عبارت است از: سبک و سیاق واحد در بیان مطالب کتاب از ابتدا تا پایان کتاب، شرح و توضیح کامل کلمات، اصطلاحات نامفهوم و مشکل کتاب، اضافه نمودن فهرست کامل و مجزا در هر جلد از کتاب، استفاده از منابع و مراجع معتبر در نقل مطالب کتاب، تصحیح کلمات و مطالبی که اشتباه بوده است و همچنین استدراک از مطالبی که نظر مؤلف در مورد آنها تغیر نموده است از جمله ویژگیهای کتاب است. شروع متن کتاب پیرامون فتح مصر و حوادث مهمی که در آن سال‌ها رخ داد است می‌باشد. مؤلف در این مورد اقوال مورخین را بیان کرده و مورد نقد و بررسی قرار داده است. سپس از چگونگی ورود عمرو بن عاص به مصر و امان نامه‌ای که برای مردم مصر داشت سخن می‌گوید. نویسنده همچنین به آیاتی از قرآن کریم پیرامون فضیلت مصر اشاره می‌کند؛ آیاتی مانند: «الیس لی ملک مصر و هذه الانهار تجری من تحتی، آیه ۱۵ سوره زخرف ، یاادخلوا مصر ان شاء الله آمنین»، آیه ۹۹ سوره یوسف ۳.۱ - ذکر وضعیت جغرافیای مصروی همچنین وضعیت را در مواقع مختلف سال و در زمان‌های گوناگون مانند سال‌های پر آبی و بارندگی زیاد یا سال‌های کم آبی و کم بارانی، بیان می‌کند. سپس از فضایل و محاسن مصر، اهرام مصر و عجایب و ابهت آن و حاکمان پیش از اسلام در مصر سخن می‌گوید و توضیح می‌دهد. در متن کتاب، اسامی پیامبرانی که وارد مصر شده‌اند مانند، حضرت یعقوب و اولادش،حضرت یوسف ،حضرت موسی و حضرت عیسی علیه‌السّلام و اسامی صحابه‌ای که وارد مصر شده‌اند مانند، زبیر ، مقداد ، سعد بن ابی وقاص و ابو ایوب با شرح حال مختصری از وضعیت آنان بیان می‌شود. سپس به ذکر اسامی والیان مصر، حوادث مهم، اعمال و رفتار آنان و زمان ولایت آنان می‌پردازد. ۳.۲ - ذکر والیان مصرمؤلف معتقد است بر طبق نقل معتبر مورخین مختلف، اولین کسی که در زمان اسلام والی مصر شد و بر این سرزمین ولایت نمود عمرو بن عاص بوده است. در شرح حال والیان، ملوکان و حاکمان مصر، تمام حوادث به ترتیب وقوع زمانی ذکر شده است. در میان این افراد بسیاری از آنان به عدالت و برابری با مردم رفتار می‌کردند و گروهی از آنان به مردم ظلم و ستم می‌کردند که این امر در متن کتاب توضیح داده شده است. اسامی برخی از ملوک و والیانی که مؤلف در کتاب ذکر نموده است عبارت است از: ملک اشرف خلیل، ملک ناصر محمد بن قلاون، اشرف صلاح الدین خلیل، مظفر رکن الدین، حسام الدین عبدالله منصوری، ملک ظاهر برقوق و ملک ناصر فرج. ۴ - وضعیت کتابفهرست مطالب، والیان، ملوک و سلاطینی که بر مصر حکومت کرده‌اند، اسامی کتب وارده در متن و حاشیه، الفاظ و اصطلاحات و اسامی وظایف و رتبه‌ها و القابی که در عصر مؤلف رایج بوده است، اماکن و نهرها و کوه‌ها ، امت‌ها، قبائل، عشایر ، جماعات و طوایف، اعلام و مراجع مورد اعتماد محقق در پایان کتاب نقل شده است. تصحیح اغلاط و نظرات جدید مؤلف تحت عنوان «استدراکات» در پایان کتاب نقل شده است. در پاورقی کتاب، توضیحات مفصلی پیرامون اعلام، الفاظ و عبارات کتاب و نیز منابع و مراجع و اختلاف نسخ بیان شده است. تحقیق کتاب توسط آقایان جمال محمد محرز، فهیم محمد شلتوت، ابراهیم علی طرخان و جمال الدین شیال انجام گرفته است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |